Ayın Biri Kilisesi, Adından da anlaşılacağı üzere masala ve efsaneye bulanmış bir mabet. İstanbul sınırları içinde toplam 75 Rum kilisesi var. Ama özellikle iki tanesi çok popüler; burası ve Büyükada'daki Aya Yorgi Manastırı... İkisinin de ortak özelliği ise, sadece Hristiyanları değil, "belirli gün ve haftalarda" Müslümanları da kendilerine çekiyor olmaları. Nedeninin ise adakların ve dileklerin kabul olması olduğu söyleniyor. E, bir de tabii çok hoş yapılar... Ondan da ziyaretçi çekiyor olabilirler.


Rivayete göre, buranın asıl ismi Vefa Kilisesi. İsmini içinde bulunduğu semtten alıyor. Semt ise Osmanlı'nın Ebu'l Vefa'sından esinlenerek almış adını. Tabi bu yerin 'vefa'sı Hristiyanların tarihinde başka kapıya çıkıyor. İsmail Hami Danişmend İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisinde bir versiyonunu anlatır bunun. Bizans İmparatoru XI. Konstantin, İstanbul'un fethi esnasında elinde kılıcı ile şehri savunur. Ancak, Türk askerleri tarafından öldürülür. Hatta cesedini Fatih Sultan Mehmet, İmparator'un ayağındaki erguvan renkli çizmelerden teşhis eder. Erguvan, o zamanlar Roma'nın kutsal rengidir ve sadece hanedan mensupları giyebilir. Neyse efendim, Konstantin son nefesini vermezden evvel, kendisini öldüren askere, Yunanca 'Me fayes' der, yani 'Beni yedin!' Bu kelime, zamanla bozularak; 'Vefa'ya dönüşür.


Bir de "Meryem Ana Kilisesi ve Ayazması" ismi var tabii, unutmamalı. O da burada, daha doğru söylemek gerekirse, o da burası. Ayazma, kilisenin tam altında... Söylenenlere göre 1080'lerden beri de mevcut. Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u almasından sonra kilise de yok oluyor ayazma da. Ayazma, Ortodoks Hristiyanların şifa verdiğine inandığı ve kutsal olarak nitelendirdikleri su kaynaklarına verilen isim bu arada.

Burası 1700'lü yıllarda Arnavut asıllı Ortodoks bir adamın evinin bahçesiymiş. Adamın Maria isimli kızı rüyasında Meryem Ana'yı görmüş, Meryem Ana ona bahçede bir ayazma olduğunu söylemiş. Kız ve babası beş sene bu ayazmayı aramışlar ve 1755'te de bulmuşlar. Daha sonra aile kendi parasıyla ufak bir kilise inşa etmiş, kilise de Hz. Meryem Kilisesi olarak anılmaya başlamış. Sonrasında bu yapıyı resmen İstanbullu Rum Ortodokslara bırakmışlar.

Halk arasında "Ayın Biri Kilisesi" şeklinde namının alıp yürümesi ise çok sonradan... Sanılanın aksine Hristiyanlar değil, daha çok Müslümanlar geliyor buraya. Özellikle de son yıllarda. Zaten Ortodoks nüfus artık çok az İstanbul'da. Bunun dışında Ermeni ziyaretçilerin de çok olduğu söyleniyor.

İnsanların buraya neden özellikle ayın birinde geldiği bilinmiyor. Çok eskiden beri bu böyle deyip geçiştiriliyor. Ancak daha önceleri yılbaşlarında yeni bir yıl için dilek dilemek ve dua etmek için kiliseye gelindiği vaki. Muhtemelen daha sonra bu adet kulaktan kulağa yayılarak "ayın biri" haline dönüşmüş. Malum, ayın ilk günü ile yılın ilk günü arasında epeyce zaman farkı var. İnsanların dilek için o kadar uzun beklemeleri biraz zor. Bununla birlikte yılbaşlarında popülerliği daha da artıyor buranın, bahçesi ve sokağı dolup taşıyor. Kuyruğun bazen bir kilometreye bile ulaştığını söyleyenler var.


Yaklaşık 30 yıl önce de anahtar seremonisi ortaya çıkmış. Her kapıyı açacak bir anahtar mutlaka vardır derler ya, o babtan... Kiliseye gelenler de dileklerinin ardında kaldığı kapıyı açacak anahtarın simgesi olarak her dilek için birer anahtar alıyor. Dilekleri olunca da anahtarı getirip iade ediyorlar. Önceleri bu anahtarlar gümüşmüş. Maliyetli olduğundan olsa gerek, şimdi daha ucuz küçük anahtarlara dönüşmüş adakların simgesi.

HURDA TEFERRUAT/MERAKLISINA

Burası için Justinianus'un, karısı Theodora adına inşa ettirdiği kilise diye de söylerler ama kanıtlanabilmiş bir şey yok henüz ortalarda.
Bizans'ın son imparatoru Konstantin'in mezarının da buradaki şapelde olduğu söylenir. Ama Murat Belge "Konstantin'in cesedi hiçbir zaman bulunamadığı için burada mezarının olması da düşünülemez" diye bir yorum yapmıştır burası için.
Kilisenin bir adı da Panayia'dır derler, anlamı da Tanrı anası, yani Meryem Ana.

Ayın Biri Kilisesi Nerede, Nasıl Gidilir?

Unkapanı'ndaki İstanbul Manifaturacılar Çarşısının (İMÇ) hemen arkasında. Aşağıdan yukarıya 3. blok ile 4. bloğun arasından gireceksiniz. Çevredeki esnafa sorulabilir.

Bir diğer tarif Katip Çelebi'nin mezarı üzerinden; mezarın sağındaki yol, sizi direkt olarak Ayın Biri Kilisesi ya da Meryem Ana Ayazması'na çıkaracak.