Ege'nin eski dokusunu koruyabilmiş nadir yerlerinden biri olan Foça; Akdeniz foklarına ev sahipliği yapan şahane doğası, her yerden girebileceğiniz tertemiz denizi, tarihi eserleri ve Foça’da gezilecek yerleri ile görenleri kendine hayran bırakıyor. Buraya gelenler adeta büyüleniyor ve geri dönemiyor. Çünkü Foça'da yerini kimsenin bilmediği bir Karataş varmış, güya ona ayak basan bir daha Foça'dan kopamıyormuş, nereye giderse gitsin dönüp dolaşıp Foça'ya geliyormuş.

Foça’nın Tarihi

Foça; on iki İon kentinden biri olan Phokaia'nın kalıntıları üzerinde gelişmiş, binlerce yıldır adı ve yeri değişmeden günümüze gelmiş. MÖ 3000'lerde kurulan Phokaia'ya MÖ 11. yüzyılda Aioller, MÖ 9. yüzyılda İonlar yerleşmiş. MÖ 7. yüzyıldan sonra denizcilikte büyük başarılar elde etmişler. 50 kürekli ve 500 yolcu alabilen gemileriyle uzun deniz yolculuklarına çıkmışlar;


Herodotos'a göre Mısır, Adriyatik, İspanya ve İtalya’ya kadar gitmişler, hatta Cebelitarık Boğazını aşıp İspanya'nın Tartessos kentine ulaşmışlar. Miletlilerle savaşacak güçte olmayan Phokaialilar daha çok batıya açılmış. Miletlilerle birlikte Çanakkale Boğazında Lampsakos (Lapseki), Karadeniz kıyısında Amisos (Samsun) kentlerini kurmuşlar. Daha sonra başta Fransa'nın Marsilya kenti olmak üzere Akdeniz kıyısında otuz civarında koloni kurmuşlar.

Bir zamanlar dünyanın en büyük kentlerinden biri olan Phokaia altın çağını MÖ 650-546 yıllar arasında yaşamış. Anadoluyu baştan başa işgal eden Pers ordusu MÖ 546 yılında Phokaia'nın da kapısına dayanmış. Bir süre savaşan Phokaialılar daha fazla direnemeyeceklerini anlayınca teslim olmak için bir gece süre istemişler. Persler sabah olup kente girdiklerinde uyuz bir köpekten başka bir canlı görememiş. Phokaialilar kentin altındaki tünellerden geçerek, denize açılmışlar; bir kısmı yıllar sonra geri dönmüş ama kent bir daha eski günlerine dönememiş. Bir kısmi ise İtalya’ya yerleşerek Elea kentini kurmuş. Orada kurdukları Elea felsefe okulu yeni bir felsefe akımı başlatmış. Binlerce yıl sonra bu kez mübadeleyle Foça'dan ayrılmak zorunda kalan Rumlar ise Yunanistan'da Selanik yakınlarında Nea Phokea’yı ve Atina’nın güneyinde Palea Phokea yerleşimlerini kurmuşlar.

Ege'nin bu şirin ilçesinin tarihini öğrendikten sonra yazımızın devamında ise Foça gezilecek yerler listesine bir göz atalım.

Beş Kapılar Kalesi

Antik dönemde kentin doğusundaki tepeler üzerinden geçen surlar, Athena Tapınağının bulunduğu yarımadayı da kuşatıyormuş. Hem antik yerleşim hem de şimdiki Foça bu surların çevrelediği alanın içinde kalıyor. Surların en iyi korunmuş bölümü yarımada üzerinde bulunuyor ve Beş Kapılar Kalesi olarak adlandırılıyor. Yan yana dizili beş kapıdan adını alan kale, Osmanlı döneminde kayıkhane olarak kullanılmış, şimdilerdeyse çeşitli sanat etkinliklerine ev sahipliği yapıyor.

Kibele Kutsal Anıtı

Beş Kapılar Kale'sinden Küçükdeniz'e doğru giden Aşıklar Yolu üzerindeki küçük köprünün yanında Kibele Kutsal Anıtı yer alıyor. Athena tapınağının kuzey yamacında deniz kıyısında bulunan anıt, Anadolu'nun ana tanrıçası Kibele'ye adanmış. Anıtın üzerinde MÖ 590-580 yıllarına tarihlenen kent surları görülüyor. Phokaia'nın ünlü Athena tapınağı da aynı döneme tarihleniyor. Anadolu'nun en eski antik tiyatrosu da geçtiğimiz yıllarda Foça'da yapılan arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılmış.

Taş Kule

Bağarası-Foça arasında ilçeye yaklaşık 7 km uzaklıkta Pers döneminden kalma kayaya oyulmuş bir mezar anıtı var. MÖ 4. yüzyıla tarihlenen ve Taş Kule olarak da adlandırılan mezar anıtı birkaç yıl önce restore edilmiş.

Şeytan Hamamı

Foça ya 2 km uzaklıkta Çan tepesinin eteğinde kaya mezarları ise Şeytan Hamamı olarak adlandırılıyor. Fatih Camisi, Kayalar Camisi, Hafız Süleyman Camisi ve iki hamam Foça'daki Osmanlı dönemi eserleri. İlçede Foça taşından inşa edilmiş çoğu Rumlardan kalma 180 tescilli ev var. Ama asıl ilginç evler Foça'nın dışında ve köylerinde bulunan yükseklikleri cephe genişliğinden daha fazla olması nedeniyle kule ev olarak adlandırılan yapılar.

Akdeniz Fokları

Foça çevresi nesli tükenme tehlikesi altında olan Akdeniz foklarının (Monachus monachus) en önemli yaşam alanlarından, bu nedenle Türkiye'nin 14 özel çevre koruma alanından biri ilan edilmiş. İnsanlardan uzak yaşamayı seven foklar, Foça'nın el değmemiş doğasında var olma savaşı veriyor. Tüm dünyada 500 civarında Akdeniz fokunun bulunduğu, bunların 100 kadarının Türkiye kıyılarında yaşadığı kabul ediliyor.

Foça’nın Issız Adaları

Foça açıklarında altı ıssız ada yer alıyor; Orak Adası, İncir Adası, Kartdere Adası, Fener Adası, Hayırsız Ada ve Metelik Ada. İncir Adası Foça'nın tam karşısında. Adanın çamlarla kaplı kısmında bir kamp alanı ve kır lokantası var. Foça adalarının en büyüğü ise Orak Adası. Orak Adasının hemen batısında ise adı mitolojide de geçen Siren Kayalıkları yer alıyor. Burada dünyalar güzeli denizkızları yaşarmış. Denizkızları büyülü sesleriyle şarkılar söyler, buradan geçen denizciler bu sesleri duyabilmek için yaklaşır, çoğunun gemisi bu kayalıklarda parçalanırmış. Şimdi Siren Kayalıkları Akdeniz foklarına ev sahipliği yapıyor. Fokları korumak amacıyla Siren Kayalıkları ve Orak Adası'na 100 metreden fazla yaklaşmak yasaklanmış.

Mersinaki Koyları

Foça adını taşıyan iki yerleşim var aslında, tarihi Foça'ya Eski Foça denirken, 23 km uzaklıktaki diğer yerleşime Yeni Foça deniyor. Eski Foça'dan Yeni Foça’ya giden yolun manzarası olağanüstü; yol boyunca el değmemiş bir sürü plaj var, özellikle turkuaz renkli Mersinaki koylarını görmek gerek. Yeni Foça, etrafı yazlık sitelerle dolmasına rağmen yine de sokakları tarih kokan, renk renk çiçeklerle süslü taş Rum evleriyle huzur dolu bir kasaba.

Phokaia Antik Kenti

Antik çağda gözde bir alaşım olan altın-gümüş karışımı elektrondan yaptığı sikkeleri ile ünlü olan Phokaia, Ege Denizi kıyısında, Foça'nın kent merkezinde yer alan ünlü İonia kentidir.

Yapmadan Dönme!

» Pers Mezar Anıtını görmeden,
» Küçükdeniz'de balık yemeden,
» Aşıklar Yolu'ndaki Kibele Kutsal Alanına gitmeden
» Foça Adalarını ve Issız koyları görmeden,
» Kalamar Sütlük yemeden, DÖNME!

Foça'da Ne Yenir?

Foça mutfağı Bati Anadolu kıyıları ve Ege adalarında yapılan tüm yemekleri içeriyor. Ege'nin en büyük trol filosu Foça’daymış. Bu nedenle burada her çeşit deniz ürününü bulmak olanaklı. Kalamar Sütlük yalnızca burada pişiriliyor. Yoğurtlu Balık, Kalamar Dolması, Balık Dolması, Balık Paçası, Kuzu Etli Enginar, Zeytinyağlı Enginar Dolması Foça'ya özgü yemekler arasında.

Foça Nerede, Foça'ya Nasıl Gidilir?

Foça İzmir'e 70 km uzaklıkta. İzmir otogarından Eski Foça'ya her yarım saatte bir otobüs kalkıyor.