Ege Denizi ile Tuzla Çayı (Satnioeis) arasındaki kayalık tepe üzerindeki Assos kenti, Midilli (Lesbos) Adası'ndaki Methymna kenti sakinleri tarafından MÖ 1000 dolaylarında kurulmuştur. Fakat burada MÖ 13. yüzyılda Hitit Kralı IV. Tudhaliya'nın kurduğu, stratejik öneme sahip Assouwa bulunmaktaydı. Assouvva, Ege kentlerinin birliğine karşı, bölgedeki Hitit varlığının garantisi olmuştur.

Assos Antik Kenti Tarihi

MÖ 6. yüzyılın ikinci yarısına kadar Lidya'nın kontrolü altında bulunan Assos, MÖ 549 - 479 yılları arasında Pers İmparatorluğu’na katılmıştır. Daha sonra Perslere karşı önlem almak için kurulan ve Atina'nın önderliğini yürüttüğü Attika-Delos Deniz Birliği'ne katılmıştır. MÖ 5. yüzyılın sonlarına doğru kent oldukça büyümüştür. Pers İmparatorluğumun Frigya Satrapı (vali) Ariobarzanes, MÖ 365 yılında Pers kralına karşı ayaklanmış ve burada yapılan savaşta yenilmiştir.


Bir süre Karia Satrapı Mausolos'un kontrolüne giren Assos. MÖ 360 yılında ayaklanma sırasında Satrap Ariobarzanes'e yardım eden banker Eubulos'un yönetimine girmiştir. MÖ 350 yılında Atina'da Platon'un Akademia'sında öğrenim gören ve Eubulos'un eski bir kölesi olan Hermeias, yönetimi ele geçirerek tiranlığını ilan etmiştir. Her ne kadar antik çağlardaki tiranlıklar, baskının ve zulmün hakim olduğu yönetimler olsa da bu dönemler kentlerin büyük kalkınma gösterdiği dönemlerdir.

ASSOS, SİYASAL VE KÜLTÜREL AÇIDAN VARLIK GÖSTEREMEMİŞ AİOLİA KENTLERİ İÇİNDE, ADINI DUYURABİLMİŞ SAYILI YERLEŞMEDEN BİRİDİR.

Platon'un öğrencisi Hermeias’ın kontrolü altında Assos, buraya davet edilen ve çoğunlukla Platoncu olan filozofların katılımlarıyla bir felsefe ve bilim merkezine dönüşmüştür.

Hermeias'ın yakın dostu, onun gibi Platon'un öğrencisi olan Aristoteles, Hermeias'ın daveti üzerine Assos'a gelerek bir süre (348 - 345) burada yaşamıştır. Bu arada bir felsefe okulu kurduğu bilinmektedir. Ayrıca Aristoteles burada Hermeias'ın kızı ya da yeğeni Pythias'la evlenmiş ve bir kız çocuk babası olmuştur.

Diogenes Laertios'un aktardığına göre, Hermeias Aristoteles'in sevgilisi olmuştur. Diogenes Laertios'un, Aristippos'un bir yapıtına dayanarak aktardığına göre ise Aristoteles, Hermeias'ın bir cariyesine tutulmuş ve Hermeias'ın izniyle onunla evlenmiştir.

Assos MÖ 334'de Aristoteles'in öğrencisi Büyük İskender'in kontrolü altına girmiştir. MÖ 244'de Bergama Krallığı'na katılan Assos, bu dönemde Apollonia adını almıştır. MÖ 133 yılında Bergama Krallığı ile birlikte Roma İmparatorluğu’na bağlanan Assos, bu dönemde imparatorluğun önemli siyasal merkezlerden biri olmuştur. St. Paul, St. Luke, St. Ignatius gibi azizlerin kenti ziyaretleri, yörede Hristiyanlığın hızla yayılmasına yol açmıştır. St. John'un öğretilerini savunan St. Ignatius, bir süre Assos'ta yaşamıştır, imparator II. Theodosios (408 - 450) paganizmi yasakladığında, buradaki Athena Tapınağı tahrip edilmiştir.

Assos, Doğu Roma (Bizans) imparatorluğu döneminde piskoposluk merkezi olmuş ve Makhramion adını almıştır. 1080'de Kutalmışoğlu Süleyman tarafından fethedilen Assos, 1330'lu yıllarda Karesioğlu Beyliği'nin kontrolü altına girmiş, daha sonra da Osmanlı topraklarına katılmıştır.

PLATON'UN BİR DİĞER ÖĞRENCİSİ VE HERMEİAS’IN ARKADAŞI ARİSTOTELES DE BU ŞEHRE GELİP YAŞAYANLARDAN BİRİYDİ.

ASSOS'A GELEN FİLOZOFLARIN YANI SIRA ATİNA'DA GECELERİ ÇALIŞIP, GÜNDÜZLERİ FELSEFEYLE UĞRAŞARAK, ZENON'DAN SONRA STOA OKULU'NUN BAŞINA GEÇEN KLEANTHES İSE ASSOSLU'YDU. ASSOS SIRF BU NEDENLE GÖRÜLMEYE DEĞER YERLERDEN BİRİ.

ATHENA TAPINAĞI'NIN SÜTUNLARINDAN DENİZİ SEYREDERKEN BU FİLOZOFLARI HATIRLAMAK, ADETA O GÜNLERİ YAŞAMAK NE KADAR HEYECAN VERİCİ OLUR.

Assos'ta Gezilecek Yerler

Assos'ta ilk kazı çalışmalarını, 1881 -1883 yılları arasında J. T. Clarke ve F. H. Bacon yönetimindeki Amerikalı bir ekip yürütmüştür. Bu kazı çalışmaları 1982 yılında Prof. Dr. Ümit Serdaroğlu başkanlığında yeniden başlamıştır. Antik kentin en dikkat çeken bölümü, denize ve karaya egemen bir tepe olan akropolistir. Yunancada "yukarı şehir" anlamına gelen akropolis ile birlikte tüm yerleşme, 3 km uzunluğundaki surla çevrilidir. MÖ 4. yüzyıla tarihlenen surların günümüze ulaşabilen bölümünde yükseklik 14 metreyi aşmaktadır. Her biri ayrı plan gösteren kent kapıları ve özenli duvar işçiliği, askeri mimaride ulaşılan seviyenin kanıtıdır. Akropoliste 283 m yükseklikte yer alan Assos Athena Tapınağı'ndan iki basamaklı podyum, sütun başlıkları ve kaideleri, bazı mimari parçalar ören yerinde görülebilmektedir. Tapınağın kabartmaları ise Paris, Boston ve İstanbul Arkeoloji müzelerinde sergilenmektedir. Anadolu'da nadiren rastlanan Dor düzeniyle inşa edilmiş yapılardan biri olan Athena Tapınağı benzerlerinden farklı olarak, İon tapınak düzeninde olduğu gibi sütunları birbirine bağlayan arşitravda (architrave) kabartmalar bulunmaktadır. Athena Tapınağı'nın bulunduğu yerin Satnioeis Vadisi ve Edremit Körfezi manzarası eşsizdir.

GÜNÜMÜZDE, DOÇ. DR. ÖRSAN ÖYMEN TARAFINDAN DÜZENLENEN VE DÜNYANIN VE TÜRKİYE'NİN BİRÇOK YERİNDEN ÇEŞİTLİ KATILIMCILARIN İŞTİRAK ETTİĞİ FELSEFE TOPLANTILARI, ASSOS'UN FİLOZOFLAR KENTİ OLMASINI YAD EDER.

Agora, gymnasium ve tiyatro, akropolisin eteklerinde teraslar üzerinde bulunmaktadır. Dört yandan çeşitli yapılarla çevrili agoranın kuzey ve güneyinde çok katlı stoalar yer alır. Kuzey stoası 111,52 m uzunluğunda, 12,42 m genişliğinde Dor üslubunda iki katlı bir yapıdır. Güneydeki Dor düzenli stoa ise üç katlıdır. Orta katında 13 dükkânlık bir kapalı çarşı bulunan stoanın en alt katında iki sarnıç ve 13 banyo odası vardı. Stoalar MÖ 3. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmektedir. Agoranın batısındaki kemerli girişinin sağında, MÖ 2. yüzyıla tarihlenen tapınağın kalıntıları görülür.

Agora ile kentin batı kapısı arasında, MÖ 2. yüzyıla tarihlenen gymnasiumun kalıntıları görülür. Gymnasiumun, 32x40 m ölçülerinde, taş döşemeli, Dor düzenli sütunlarla çevrili avlusunun kuzeydoğusunda, Doğu Roma (Bizans) kilisesi, güneybatısında ise sarnıç yer alır. Agoranın güneyindeki MÖ 2. yüzyıla tarihlenen tiyatro, Roma döneminde onarılmıştır. Bugün oldukça yıkık bir durumdadır. Kentin nekropolü, batı ve doğu kapılarından başlayan yolların iki yanında sıralanmış lahit ve mezar anıtlarından oluşur. Batı kapısının kuzeyindeki kemerli anıtın Publius Varius'a ait olduğu anlaşılmıştır. Nekropoldeki mezarlar, Helenistik ve Roma dönemlerine tarihlenir.

AKROPOLİSTE, 283 METRE YÜKSEKLİKTE YER ALAN ASSOS ATHENA TAPINAĞI'NDANİKİ BASAMAKLI PODİUM, SÜTUN BAŞLIKLARI VE KAİDELERİ, BAZI MİMARİ PARÇALAR GÖRÜLEBİLMEKTEDİR.


Kentte 14. yüzyıla ait iki Osmanlı yapısının kalıntıları vardır. Akropolisin kuzeyindeki cami. Sultan Murad döneminde (1359 -1389) yapılmıştır. Diğer eser olan Tuzla Çayı üzerindeki yerel taştan köprü üç gözlüdür. Sivri kemerli yan gözler 7, ortadaki göz 15 m yüksekliğindedir. Köprü bugün de kullanılmaktadır.

Assos Antik Kenti Nerede, Nasıl Gidilir?

Assos Antik KentiÇanakkale'nin Ayvacık İlçesine bağlı, Ayvacık-Gürpınar yolu üzerindeki Behramkale beldesinde yer almaktadır. İstanbul-Behramkale arası 401 km olup, E881 üzerinden yaklaşık 5 saatlik bir yolculuk ile ulaşabilirsiniz. Çanakkale'den Ayvacık'a yarım saatte bir minibüs seferleri yapılmaktadır.