Şavşat, Artvin’in ilçelerinden biridir. İl merkezi ile arasında 71 kilometre mesafe bulunur. Yeşilin hakim olduğu ilçe huzurlu bir profile sahiptir. Tarihi mirası ve doğal güzellikleriyle ziyaretçilerin ilgisini çekiyor. Şavşat ve köylerindeki el değmemiş ormanlar, yaylalar, göller ve doğa ile bir bütün oluşturan ahşap evler bölgeye gelenleri büyülüyor. Şavşat ismi ise Gürcüceden geliyor. Kara anlamına gelen “Şavi”, orman anlamına gelen “Şad”, odun anlamına gelen “Şeşe” kelimeleri birleştirilerek Şavşat halini almış.


Türkiye'nin Gürcistan sınırındaki Şavşat tablolarda görülebilecek güzellikteki dağları, ormanları, yaylaları ve gölleri nedeniyle Alpleri andırıyor. Gerçekten de Şavşat’ı gezerken karşılaşacağınız manzaralar sanki bir ressamın elinden çıkmış kadar olağanüstü. El değmemiş Ormanlarla kaplı Şavşat'ın köyleri ve buralardaki doğayla uyumlu ahşap evler görülmeye değer. Şavşat'ın adı da doğasıyla uyumlu, Gürcücede “şavi” kara, “şad” orman, “şeşe” de odun anlamına geliyor.


Şavşat'ın etrafı yüksekliği 3000 metreyi bulan dağlarla çevrili. Batıda Karçkal, kuzeyde Arsiyan, doğuda Sahara, güneyde ise Karagöl dağları ilçeyi kuşatıyor. Birçok endemik bitki ve yaban hayvanının son sığınağı olan bu eşsiz doğa parçasının bir bölümü Milli Park ilan edilerek korumaya alınmış. Karagöl-Sahara Milli Parkı Karagöl ve Sahara Yaylası olmak üzere iki ayrı bölgeden oluşuyor.

Meşeli köyü yakınlarındaki Karagöl’ün çevresi uçsuz bucaksız ormanlarla kaplı. Ardahan yolu üzerindeki Sahara ise Şavşat'a 17 km uzaklıkta. Dağlık bir araziye sahip olan ilçede kışlar serin geçiyor, bu yüzden tarım olanakları kısıtlı. Sanayi ve iş sahası olmadığı için halkın okumaktan başka çaresi yok. Bu nedenle Şavşat Türkiye'nin okuma-yazma oranı en yüksek olan yerlerinden biri olmuş. Şavşat çevresinde ağırlıklı olarak Ahıska Türkleri yaşıyor, 65 köyünden 19’unda da (çoğu Meydancık çevresinde) Gürcüce konuşuluyor.

Türkiye'nin nadide ilçelerinden biri ve aynı zamanda dünyanın en sakin şehirleri (Cittaslow) listesinde de yer alan Şavşat gezilecek yerler listesine bakacak olursak;

Tibet Gürcü Kilisesi

Tibet Gürcü Kilisesi, Şavşat’ın Cevizli köyünde bulunur. Köy ilçe merkezine 14 kilometre mesafede yer alır. Kilise Bağratlı Prensi Aşot Kauhi döneminden kalmadır. Ortaçağ’da Şavşat yöresinin idari ve dini merkezi Cevizli (Tbeti) idi. Cevizli köyünün şahane ahşap evlerinin arasındaki Tibet Gürcü Kilisesi, Bagratlı Aşot Kuh tarafından 908-918 yılları arasında inşa ettirilmiş.

Kilisenin çevresi yeşillik ve ormanlık alanlarla çevrilidir. Duvarlarında korunmuş Hz. İsa ve havarilerini anlatan resimler, kabartmalar ve süslemeler bulunur. Ortaçağda Şavşat ve çevresinin merkezi Cevizli bölgesidir. Bu yüzden o yıllarda kilise de önemli bir yapı olarak kullanılmıştır.

Tibet Manastırı

Bölgenin en önemli dini ve kültürel merkezi olan Tbeti Manastırından günümüze Meryem Ana’ya adandığı bilinen kiliseyle kuzey haç koluna bitişik bir şapelin kalıntıları ulaşmış. Bölgenin İslamlaşmasından sonra camiye çevrilen kilise, 1885 yılında kubbesine yıldırım düşünce hasar görmüş daha sonra da terk edilmiş. Şimdi yalnızca duvarları ayakta, üst örtüsüyse yok olmuş. Daha doğrusu 40-50 yıl önce devlet eliyle zamanın Şavşat kaymakamı tarafından dinamitlenerek yok edilmiş.

Ortaçağ’da Tbeti Manastırı’nda aralarında Davit Tbeti, Şota Rustaveli, İoane Şavşeteli’nin bulunduğu birçok ünlü Gürcü yazar ve sanatçı yaşamış. Bunlar Gürcü Rönesansı olarak adlandırılan bir aydınlanma sürecinin de yaratıcılarıydı. Şota Rustaveli’nin 12. yüzyılda kaleme aldığı “Kapları Postlu Şövalye (Vephistkaosani)” adlı destan hem Gürcü edebiyatının hem de dünya edebiyatının başyapıtlarından biri olarak kabul ediliyor. Ölümsüz aşklara adanmış 1,671 dörtlükten oluşan bir destan olan Kaplan Postlu Şövalye’de iyi ahlak, cesaret, sadakat ve yurtseverlik yüceltiliyor. Destan hala daha Gürcü kızlarının çeyizlerine konuyor ve çoğu Gürcü tarafından ezbere biliniyor.

Veliköy Ahşap Camii

Veliköy Ahşap Camii Şavşat’ın ilçe merkezindeki aynı adı taşıyan mahallede bulunur. Düz ve çayırlık bir arazinin yanına konumlanmıştır. Baraj su kodunun üzerinde bulunur. Kitabesinden edinilen bilgiye göre 1882 yılında inşa edilmiştir. Dış yapısı tamamen ahşap olan cami, süslemeleriyle de ilgi çekmektedir.

Meydancık Taş Kemer Köprüsü

Meydancık Taş Kemer Köprüsü ilçeye bağlı Meydancık köyünde bulunur. Köydeki Bocanat Deresi’nin üstüne kurulmuştur. Tek gözlü olan köprü düz bir yapıdadır ve korkulukları yoktur. Çevresi geniş ormanlık alanlarla kaplıdır. Tam olarak ne zaman inşa edildiği bilinmese de yapısına bakıldığında Ortaçağ zamanlarından kalma olduğu söylenebilir. Günümüzde hala sağlam durumdadır.

Şavşat Kalesi

Söğütlü Mahallesi’nde görkemli ortaçağa tarihlenen Şavşat Kalesi yer alıyor. Artvin yolu üzerinde, Şavşat'a 3 km uzaklıktaki kale bölgeye hakim bir noktada. Sarp bir kayalığın üzerindeki kalenin altında Şavşat suyunu oluşturan iki dere birleşiyor.


Antik dönemde Artvin ve yakın çevresinde kurulan yerleşimlerin en önemlilerinin Tao (Oltu) ve Klarceti (Bereket) olması nedeniyle Çoruh Nehri'nin kollarıyla, Tortum ve Oltu çayları arasında kalan bölge Tao-Klarceti olarak adlandırılmış.

Opiza (Bağcılar) Manastırı

Tao-Klarceti halkı Azize Nino sayesinde Hristiyan olmuş, erken Hristiyanlık döneminde burada Opiza (Bağcılar) başta olmak üzere birçok manastır inşa edilmiş. Bölgede manastır hareketini ise Grigol Handzteli (759-861) başlatmış. Tiflis’in Araplar tarafından işgal edilmesinden sonra Handzteli Gürcü devlet adamları ve soylularının çoğu gibi Tao-Klarceti bölgesine yerleşmiş. Bu dönemde Bagratlı hanedanından Aşot Ardanuç da Gürcü Kralı olarak tahta çıkmış.

Handzta (Porta) Manastırı

Şavşat ve Berta arasındaki Handzta (Porta) Manastırı ise bir zamanlar bölgenin dini merkezi olmuş. Berta hem bir yerleşimin hem de Hamamlı ve Pırnallı köyleri arasındaki bölgenin adı. Gürcücede yaşlı ve keşiş anlamına gelen “beri” sözcüğüyle, “ta” çoğul ekinin birleşmesiyle “keşişler yeri” anlamına gelen “Berta” adı türemiş. Berta çevresinde bulunan çok sayıda manastır da bu tezi destekliyor. Pırnallı (Por­ta) köyü, yakın zamana kadar bir bucak merkezi olan Berta’ya (Ortaköy) bağlı yedi köyden biri. Köyün içinde eskiye dair bir iz yok, ancak buradan başlayan patika bir yol Handzta (Porta) Manastırına kadar gidiyor. 

Handzta Manastırı, Porta (Pırnallı) köyünün yakınında oluşu nedeniyle literatürde Porta Manastırı olarak da adlandırılıyor. Halk arasında. Rus Harabeleri olarak bilinen manastırın gerçekte Ruslarla bir ilgisi yok. Bu yakıştırma patikanın başlangıcındaki Porta Ruins (Porta Kalıntıları) tabelasının yanlış anlaşılmasından kaynaklanıyor. Rusların işgal yıllarında Artvin’in sarp arazisine inşa ettikleri yolların hala kullanılması nedeniyle yöre halkı bu manastırı da Rusların yaptığını sanıyor.

Bağlık Manastırı

Porta Çayı Vadisi’nin batı yakasında kurulan manastırın kalıntılarının üzerinde Bağlık Mezrası gelişmiş. Ormanlarla kaplı büyüleyici bir doğa parçasının içinde yer alan manastırdan günümüze kilise, çan kulesi, dört şapel, yemekhane, keşiş hücreleri, şapel-çeşme gibi yapıların kalıntıları ulaşmış. Manastırın Aziz Giorgi adlı kilisesinin üst örtüsü ve yüksek kasnaklı kubbesi büyük oranda yıkılmış. Kilisenin güneybatısında iki katlı kubbeli bir çan kulesi var. Duvarlarında Gürcüce yazılar görülen çan kulesi kiliseden daha büyük. Manastırın en ilgi çekici yapılarından biri de suyu hala akan Çeşmeli Şapel.

Bölgenin Ortaçağ’daki durumunu, Giorgi Merçule tarafından 951 yılında burada yazıldığı bilinen “Grigol Handzteli’nin Yaşamı” adlı biyografiden öğreniyoruz. Merçule’ye göre burada Hvedios adında münzevi bir keşiş yaşıyormuş, Tanrı bu keşişe Aziz Grigol tarafından bir manastır kurulacağını müjdelemiş. Aziz Grigol, kuzeni Saba ve iki arkadaşıyla birlikte 780 yılında Gürcistan’dan gelerek Opiza Manastırı’na yerleşmiş. İki yıl sonra buraya gelerek, keşişin gösterdiği yere ahşaptan bir kilise, kütüphane, yemekhane ve yatakhane inşa etmişler. Handzta Manastırı, Ortaçağ’da Tao-Klarceti bölgesinin en önemli dini merkezi olmuş.

Gürcü Sinası

Tao-Klarceti’deki (çoğu Berta çevresindeydi) on iki manastırın da baş rahibi olan Aziz Grigol’un yönettiği diğer manastırlar şunlardı: Dolishana, Berta, Cmerki, Tskarostavi, Midznadzori, Mere, Şatberdi, Bareteha, Parehta. Gürcü halkı bu bölgeye Sina Dağı gibi çok sayıda manastır bulunması nedeniyle “Gürcü Sinası” adını ver­mişti. Bu manastırlardan beşini kendisi kurmuş ya da eski Ermeni manastırlarını onarıp kullanmış, yedi manastın ise öğrencileri kurmuş. 15.yüzyıla kadar faaliyetini sürdüren ve aynı zamanda birer kültür merkezi de olan Gürcü manastırları bölgenin Müslümanlaşmasıyla birlikte terk edilmiş.

Aziz Grigol’un yönettiği manastırların kuralları ise Kudüs’teki Sabastminda Manastırından örnek alınmıştı. Keşişlerin odalarında küçük karyola, yorgan ve su testisinden başka hiçbir eşya olmazmış, odalarda mum ya da ateşte yokmuş. Oruç günlerinde yalnızca lahana yerlermiş, (Gürcü lahanasız yapamaz, keşiş olsa bile!) bazı günler ekmek bile yemezlermiş. Kilisede uyumaya ya da oturmaya kimse cesaret edemezmiş. Bu kurallara Aziz Grigol’un kendisi de uyar ve diğer keşişlere örnek olurmuş.

Gunatlis Vani Manas­tırı

Karçkal Vadisinde de birkaç manastırın kalıntısı var. Bunlardan ilki Pırnallı köyüne giden yolun üstündeki Gunatlis Vani Manas­tırı. Karçkal Vadisinin sarp bir yamacına inşa edilen kilise uzaktan bakıldığında kayaya yapışmış gibi görülüyor. Zaten kuzey cephesi kayaya yaslanmış, diğer cepheleri duvarlarla örülmüş. Büyük ölçüde sağlam olan kiliseye çıkan merdivenler yok olduğu için, içine girmek zor ve tehlikeli.

Tskarostavi Manastırı

Karçkal Vadisi’nin diğer yakasında Ala­balık (Verenebağ) köyünün Didvenahi mevkinde de iki Gürcü manastırın kalıntısı var. Bunlardan ilki Karçkal deresinin doğu yakasındaki sarp bir yamaca inşa edilmiş Tskarostavi Manastırı. Büyük oranda yıkılmış bu manastırın yaklaşık 1 km uzağında da Midznazori Manastırı’nın kalıntıları yer alıyor.

Vadinin kuzeyi ise Meydancık yöresi. Tamamını Gürcülerin oluşturduğu Meydancık yöresi Gürcistan sınırına dek uzanıyor. Arsiyan ve Bilbilan gibi yaylaları doğa severleri bekliyor.

Şavşat’ın Tarihi Eserleri

Cevizli köyünde 19. yüzyıl yapısı bir cami de bulunuyor. Yazıtından 1889 yılında inşa edildiği anlaşılan caminin minaresi ahşaptan. Çevredeki köylerde de birçok tarihi yapı bulunuyor. Köprülü (Rabat) köyünde de Atabek Zor Mustafa Bey’in inşa ettirdiği bir cami var. Yörenin ilk inşa edilen camilerinden biri olan yapı günümüzde de kullanılıyor. Zor Mustafa Bey’in konağı ve türbesi ise yıkıntıya dönmüş.

Köprülü’de bir kilise kalıntısı da bulunuyor. Aşağı Koyunlu (Süles) köyü yakınlarında da halk arasında Odalar olarak adlandırılan kayaya oyulmuş bir manastırın kalıntısı bulunuyor. Şavşat'ın Söğütlü ve Yeniköy mahallerinde de camiye çevrilmiş iki kilise bulunuyor. Söğütlü’deki yapının üst örtüsü çökmüş, Yeniköy’deki 19. yüzyıl yapısı Rus Kilisesi ise cami olarak kullanılıyor.

Tamara Odaları ve Suatan Şelalesi

Tamara Odaları ve Suatan Şelalesi Aşağı Koyunlu köyü yakınlarında yer alır. Köyden bu bölgeye bir patika yol gider. Patika üzerinden iki saatte ulaşmak mümkün olur. Tamara Odaları’nın tam olarak ne zaman inşa edildiği bilinmiyor. Fakat Ortaçağ yıllarından kaldığı düşünülüyor. Geçmişte bölgedeki din adamları tarafından inzivaya çekilmek için kullanıldıkları biliniyor. Tamara Odaları’na 15 dakika mesafede Suatan Şelalesi bulunuyor. Şelale 60 metre yükseklikten dökülüyor ve geniş bir ormanlık alanın ortasında yer alıyor.

Karagöl

Sahara Karagöl Milli Parkı olarak geçen bölge koruma altında olduğu için doğal güzelliklerini bu güne getirebilmiştir. İlçe merkezi ile arasında 25 kilometrelik bir mesafe bulunur.

Karagöl bölgede bir heyelan sonucu kayan kütlelerin gerisinde bir çanak oluşturması ve bu alanın su ile dolması ile oluşmuştur. Gölün çevresi ladin, sarıçam, ahlat, orman gülü ağaçlarıyla kaplı ormanlık bir alandır. Müthiş bir doğal manzarası olan bölgede birçok bitki türü ve hayvan yaşar. Keklik, doğan, yabani güvercin, karga, saksağan, sığırcık gibi kuşların yanında tavşan, ayı, kurt, porsuk, domuz gibi memeliler de bölgede yaşar. Gölde ise alabalık ve sazan yaşar.

Karagöl Milli Parkı kamp ve karavan turizmi için uygun bir alandır. Bölge koruma altında olduğu için kamp yapacak kişiler bir ödeme yaparak kamp alanına geçerler. Kamp alanında tuvalet ve temiz su gibi imkânlar vardır. Bunun dışında gölün kıyısında küçük bir pansiyon da bulunuyor. Göl ve ormanın birleştiği kıyıda yürüyüş yapmak, manzaranın tadını çıkarmak isteyenler bu alanı ziyaret edebilir.

Sahara Yaylası

Sahara Yaylası ile ilçe merkezi arasında 17 kilometrelik mesafe bulunuyor. Yayla, Sahara Karagöl Milli Parkı sınırlarının içinde yer alıyor ve Şavşat- Ardahan arasında konumlanıyor. Kamp ve karavan turizmi için uygun alanları buluyor. Geniş otlakları ve sulak alanları ile görülmeye değer manzaralar sunuyor. Bölgede her yıl Temmuz ayında Sahara Pancarı Festivali kapsamında çeşitli etkinlikler düzenleniyor.

Balıklı Göl

Balıklı Göl Şavşat ilçesine bağlı Pınarlı köyünde bulunur. Gölün çevresi geniş bir ormanlık alan ve yüksek dağlarla çevrilir. El değmemiş doğası ve sessizliği ile görülmeye değer doğal alanlardan biri sayılıyor. Gölün rakımı 2000 metreyi buluyor. Oval ve uzun bir şekli olan göl eşsiz bir doğal yapının içinde yer alıyor. Kıyısında birçok oturma alanı bulunuyor. Bu alanlarda oturup manzarayı izleyebiliyorsunuz.

Yapmadan Dönme!
» Porta ve Tbeti manastırlarını gezmeden,
» Şavşat Karagöl'e gitmeden,
» Meydancık'ın Gürcü köylerini görmeden,
» Yaylalara gitmeden, DÖNME!

Şavşat'ın Neyi Meşhur?

Artvin Şavşat yöresinin zengin bir mutfağı var. Çinçar Çorbası, Püşürük Çorbası, kurutulmuş taze fasulyeden yapılan Puçuko, elbette karalahanadan yapılan yemekler, Laz Böreği ve Hasuta tatlısı yöreye özgü yemekler arasında.

Şavşat Nerede, Nasıl Gidilir?

Artvin ile Şavşat arasında 71 kilometrelik mesafe bulunuyor. İlçenin doğusu sınırda yer alıyor. Batı tarafından Artvin merkeze ve Borçka, Ardanuç ilçelerine komşu oluyor. Artvin üzerinden yola çıkacaklar Şavşat yol ayrımından sola dönerek bölgeye ulaşabilir. Artvin’den kalkan otobüslerle de ilçeye ulaşılabilir.

Artvin; İstanbul'a 1317 km, Ankara'ya 999 km ve İzmir'e 1465 km uzaklıkta. Artvin'e en yakın hava alanları ise Batum ve Erzurum'da. Şavşat'a Cevizli köyü (Tbeti) 12 km, Ka­ragül ise 24 km uzaklıkta.

Porta Manastırı'na ulaşmak için Pırnallı köyünden ya da Artvin-Şavşat karayolu­nun 30. kilometresinde bulunan Porta Harabeleri tabelasından başlayan patika yollardan yürümek gerek. Her iki yönden de manastıra ulaşan bir araç yolu yok, yaklaşık 1 saat sonra manastıra ulaşılıyor.